 |
| Fot. 1 - Pomnik Polish War Memorial |
Dywizjon 303, czyli Brygada
Kościuszkowska była myśliwskim oddziałem Polaków walczących w bitwie o Anglię w 1940 r roku podczas II wojny światowej. Bitwa ta była kampanią powietrzną pomiędzy niemieckim Luftwaffe a
brytyjskim RAFem, czyli Royal Air Force (Królewskie Siły Powietrzne).
Dywizjon Kościuszkowski w
trakcie wojny był uznany za najskuteczniejszy dywizjon RAFu. Pomimo tego, że historycy wyliczają różne liczby zestrzeleń, to nawet po redukcji sławnych 126, Dywizjon 303 pozostaje najbardziej efektywnym. To o jego pilotach-myśliwcach mówi
się, że „wpłynęli na bieg wojny i odmienili losy świata”[1].
Polscy piloci byli bardzo dobrze wyszkoleni, ostrzelani,
reprezentowali najwyższy poziom profesjonalny, a nie bez znaczenia była ich
narodowa śmiałość i odwaga. Poza tym przeszli kampanię wrześniową i kampanię
francuską, co dało im ogromne doświadczenie bojowe.
 |
| Fot. 2 - Uliczka Dęblin w okolicy muzeum Battle of Britain Bunker Napis: "Polska Akademia Lotnicza. Wielu pilotów z 303 (polskiego) Dywizjonu walczących podczas bitwy o Anglię szkoliło się w Dęblinie" |
Podczas II wojny światowej w
Wielkiej Brytanii walczyli i oddawali życie nie tylko piloci w kilkunastu różnych dywizjonach
lotniczych, ale i inni żołnierze Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie, a było
ich ponad 200 tysięcy! Pamięć należy się im wszystkim.
 |
| Fot 3 - Liczba żołnierzy Polskich Sił Zbrojnych w Wielkiej Brytanii |
W wielkiej Defiladzie
Zwycięstwa w Londynie, która po raz pierwszy odbyła się w 1946 roku i miała niemal
15 kilometrów, udział wzięło około 2 miliony ludzi. Na czele pochodu szli
przedstawiciele około 30 sprzymierzonych państw… oprócz polskich żołnierzy.
Na podstawie ustaleń zawartych na
konferencjach w Teheranie (1943) i w Jałcie (1945) pomiędzy premierem Wielkiej
Brytanii Winstonem Churchillem, prezydentem USA Rooseveltem oraz przywódcą ZSRR
Stalinem - Polska dostała się pod zwierzchnictwo Związku Radzieckiego oraz
stworzono w Warszawie rząd zdominowany przez komunistów.
 |
| Fot. 4 - List powitalny Winstona Churchilla do Polskich Sił Zbrojnych z 1940 r. |
Zaproszenie na paradę
zostało wysłane zatem do Tymczasowego Rządu Jedności Narodowej w Warszawie,
gdzie już wcześniej oświadczono, że Polskich Sił Zbrojnych nie uznaje się za formacje Wojska
Polskiego. Powracający do kraju żołnierze byli zagrożeni represjami, a dowódcy zostali
wręcz pozbawieni polskiego obywatelstwa. W czasie pomiędzy zaproszeniem a
defiladą, brytyjskie władze rozpoczęły rozwiązywanie Polskich Sił Zbrojnych na
Zachodzie (przeciw czemu polski Rząd Emigracyjny oficjalnie nie zaprotestował).
Z Polski nie przysłano delegacji na Paradę Zwycięstwa.
 |
| Fot 5 - Defilada Zwycięstwa w Londynie w 1946 r. |
W związku z pominięciem Polskich
Sił Zbrojnych na Zachodzie w planach parady, kontrowersje powstały nawet w
brytyjskim parlamencie. Rząd brytyjski, chcąc
zachować pewien kompromis, zaprosił jedynie
polskich lotników, aby wzięli udział w paradzie u boku Brytyjczyków z RAF,
jednak w ramach solidarności z pozostałymi formacjami, zaproszenie to zostało
odrzucone.
 |
| Fot. 6 - Piloci Dywizjonu 303 Od lewej: Mirosław Ferić, Kanadyjczyk John Kent, Bogdan Grzeszczak, Jerzy Radomski, Jan Zumbach, Witold Łokuciewski, Bogusław Mierzwa (zasłonięty), Zdzisław Henneberg, Jan Rogowski i Eugeniusz Szaposznikow. |
Oto gdzie dziś są miejsca pamięci polskich lotników.
Londyn Centralny
1. Battle of Britain Monument przy Victoria Embankment
Pomnik
Bitwy o Anglię jest w postaci dwóch granitowych bloków wyłożonych tablicami z brązu,
na których umieszczone są płaskorzeźby i informacje na temat lotników
biorących udział w misjach bojowych. Powstał „na cześć ich ducha i poświęcenia”.
Polacy mają tam również swoje miejsce, a godło Dywizjonu Kościuszkowskiego
wyróżnia się jako się jako odmienne od pozostałych.
Adres: 79 Whitehall,
SW1A 2NS Westminster
Pomnik
zlokalizowany jest przy nabrzeżu naprzeciw London Eye, po drugiej stronie
Tamizy.
 |
| Fot 7 - Battle of Britain Monument |
 |
| Fot 8 - Battle of Britain Monument |
 |
| Fot. 9 - Battle of Britain Monument |
2. Muzeum im. gen. Sikorskiego w Instytucie Polskim
Instytut
Polski między innymi gromadzi, przechowuje i opiekuje się pamiątkami związanymi
z historią Polski, głównie z zakresu działań zbrojnych na terenie Wielkiej
Brytanii, choć nie tylko. Muzeum zajmuje 3 piętrowy budynek, w którym znajduje
się wielka liczba rekwizytów poczynając od czasu wojen napoleońskich. Głównymi
pomieszczeniami są pokoje: generała Andersa i generała Sikorskiego.
Od
samego wejścia gość przechwytywany jest przez przewodnika i oprowadzany tak
interesująco, że nawet osoba nie mająca szerokiej wiedzy historycznej, spędzi tam
ciekawie dwie godziny.
Muzeum
jest darmowe. Czynne od wtorku do piątku
w godz. 9.30 – 16.00 i w każdą pierwszą
sobotę miesiąca w godz. 10.30-16.00
Adres: 20
Prince’s Gate, SW7 1PT Londyn
 |
| Fot. 10 - Budynek muzeum przy Instytucie Polskim w Londynie |
 |
| Fot. 11 - Z tyłu: skrzydło niemieckiego samolotu strąconego przez Dywizjon 303 |
 |
| Fot. 12 - Strój pilota myśliwca z czasu II wojny światowej |
3. St Clement Danes Church
Kościół anglikański St Clement Danes jest centralnym kościołem Royal Air Force. Odbywają się
tam msze upamiętniające ważne wydarzenia Królewskich Sił Zbrojnych.
W
północnej nawie na podłodze jest miejsce poświęcone Polskim Siłom Powietrznym.
Wyszczególnione są na nim polskie dywizjony.
Adres:
Strand, WC2R 1DH Westminster
 |
| Fot. 13 - St Clement Danes Church w Londynie |
 |
| Fot 14 - St Clement Danes Church w Londynie jako główny kościół RAF |
 |
| Fot 15 - Miejsce pamięci polskich lotników w kościele St Clement Danes w Londynie |
Londyn Zachodni
4. The Battle of Britain Bunker
Jest
to muzeum–bunkier bitwy o Brytanię (zwanej też bitwą o Anglię), będący w
czasie wojny centrum dowodzenia 11 Grupy Myśliwskiej RAF, w skład której
wchodził Dywizjon 303.
Na
powierzchni można zobaczyć myśliwiec Hurricane (z biało-czerwoną szachownicą –
znakiem polskich Sił Powietrznych) oraz myśliwiec Spitfire, kilkumetrowej
wysokości pomnik Keitha Parka – dowódcy 11 Grupy Myśliwskiej w trakcie bitwy o
Anglię, flagi państw alianckich oraz informację o liczbie lotników. Znajduje
się też tam sklepik, w którym można zakupić książki i opracowania o Dywizjonie
303, nawet w języku polskim.
Wewnątrz
bunkra jest pokój operacyjny i wystawa pamiątek.
W maju 2021 otwarto stałą ekspozycję podkreślającą istotny wkład Polskich Sił Powietrznych podczas II wojny światowej.
Bilety:
Zwiedzanie powierzchni jest darmowe, zwiedzanie bunkru kosztuje 7 funtów (dla osoby dorosłej w 2021 r.)
Adres:
Wren Avenue, UB10 0BE Uxbridge
 |
| Fot. 16 - Myśliwiec Hurricane Mk I, którym latał Witold Urbanowicz, dowódca Dywizjonu 303 na terenie muzeum The Battle of Britain Bunker |
 |
| Fot. 17 - Wnętrze podziemnego centrum dowodzenia w The Battle of Britain Bunker |
Film promujący wystawę "The Polish Air Force":
5. Polish War Memorial
Polish
War Memorial jest pomnikiem i miejscem pamięci poległych lotników z polskich
dywizjonów w Wielkiej Brytanii w czasie II wojny światowej.
Projekt
ten został zrealizowany w 1948 roku z inicjatywy Polish Air Force Association
(Związek Lotnictwa Polskiego). Zwieńczony jest orłem odlanym z brązu.
 |
| Fot 19 - Polish War Memorial w Londynie |
Na
murze zamykającym plac pomnikowy wyrytych jest około 2000 nazwisk polskich
lotników, którzy zginęli w czasie II wojny światowej.
 |
| Fot 20 - Nazwiska poległych polskich lotników na terenie Polish War Memorial |
Na
tyłach pomnika jest zlokalizowany zielony skwer – Polski Park Pamięci.
 |
| Fot. 21 - Tablica informacyjne przy Polskim Parku Pamięci (z drugiej strony ten sam tekst jest w języku angielskim) |
Polish
War Memorial zlokalizowany jest niedaleko lotniska RAF Northolt, gdzie
stacjonował m. in. Dywizjon 303.
Adres:
Rondo na skrzyżowaniu autostrady A40 z West End Road, niedaleko przystanku
autobusowego o nazwie Polish War Memorial; Ruislip HA4 6QX
Warto zatrzymać się przejeżdżając obok tego pomnika. Samo "rzucenie okiem" z samochodu czy autobusu nie oddaje niesamowitej atmosfery tego miejsca.
6. Pub Orchard
Ulubiony
pub polskich lotników wciąż funkcjonuje! Z lotniska na Northolt mieli tam oni około
dwa kilometry drogi.
To w
nim piloci różnych dywizjonów i narodowości świętowali zwycięstwa i zalewali
smutki, tam wymieniali się wiadomościami z frontu i tańczyli z dziewczynami.
Był czas, kiedy polscy piloci byli celebrytami uwielbianymi za swoje
umiejętności bojowe i za szarmanckie zachowanie wobec kobiet.
Według
relacji płk Kornickiego (dowódcy Dywizjonu 317) na koniec każdego wieczoru
orkiestra grała tam dwa hymny: „God Save the King” oraz „Jeszcze Polska nie
zginęła”, podczas których wszyscy(!) goście stali na baczność. Właściciel
lokalu znany był z tego, że za każdy zestrzelony niemiecki samolot, otwierał
butelkę szampana.
Na
zewnątrz lokalu jest mała atrapa myśliwca, a w środku w salce bilardowej są
zdjęcia naszych lotników.
Obecnie
pub należy do sieci Beefeater.
Adres:
Ickenham Road, HA4 7DR Ruislip
 |
| Fot. 22 - Pub Orchard w Londynie |
 |
| Fot. 23 - Na zewnątrz lokalu Orchard |
 |
| Fot. 24 - Zdjęcia w pubie Orchard |
7. Cmentarz Northwood
Na
cmentarzu Northwood znajduje się specjalna kwatera, na której spoczęło 54
lotników polskich (a także innych narodowości). Jest to miejsce, które wywołuje
wiele emocji, głównie oczywiście smutek. Pozwala uświadomić sobie, jak wielu żołnierzy
było młodzieńcami - w wieku naszych narzeczonych, synów czy wnuków. Daty
przywodzą na myśl stracone życie, którego nie doświadczyli
młodzi bohaterowie. Na przykład sierżant Tadeusz Andruszków pochowany na tym cmentarzu, który jest
wymieniony na pomniku Battle of Britain przy Victoria Embankment, zginął nie
ukończywszy 20 roku życia.
Adres: Chestnut
Avenue, HA6 1HU Nortwood
 |
| Fot. 25 - Grób polskiego lotnika na cmentarzu Northwood |
 |
| Fot. 26 - Kwatera na cmentarzu Northwood w Zachodnim Londynie, na której spoczywają polscy lotnicy |
Turyści i Polacy mieszkający
w Wielkiej Brytanii, weźcie pod uwagę słowa Arkadego Fiedlera, jakie zawarte są
we wstępie jednego z kolejnych wydań jego książki: „Więc z ową uczciwością,
jaką włożyłem w pisanie „Dywizjonu 303”, z tym samym sumieniem chciałbym
skierować apel do wszystkich rodaków na
świecie, by nie głuszyli głosu swego serca i uświadomili sobie, czym jest
ojczyzna”. Odwiedźcie zatem obiekty związane z Dywizjonem 303 i innymi
polskimi żołnierzami, nawet jeśli nie czujecie bliskości ze sprawą II wojny
światowej. Przekonacie się, że w takich miejscach serce się otwiera:
jednocześnie krwawi i napełnia dumą. Chwila zadumy i moc emocji – są pokłonem
dla wszystkich żołnierzy-Polaków, którzy walczyli lub też oddali życie za naszą
(każdego z nas!) wolność w dziś otwartej Europie.
 |
| Fot. 27 - Ławka przy Polish War Memorial |
„Gdyby
Polska nie stała po naszej stronie w tamtych dniach (…) płomień wolności mógłby
zgasnąć jak świeca na wietrze”, przyznała obecna królowa
Elżbieta II.
Główne źródła
informacji:
1. „Sprawa honoru. Dywizjon 303 Kościuszkowski”,
Llyne Olson, Stanley Cloud, Andrzej Findeisen/A.M.F. Plus Group, Warszawa, 2004
2. „Dywizjon 303”, Arkady Fiedler,
Bernardinum, Pelplin, 2017
3. Artykuł „Parada Zwycięstwa bez
Polaków”, Janusz Wróbel, „Biuletyn Instytutu Pamięci Narodowej” Nr 10-11
(81-82), ss 99-107, Warszawa, 2007
4. Strona internetowa gminy Hillingdon w
Londynie dotycząca Szlaku Pamięci Polskich Sił Powietrznych https://archive.hillingdon.gov.uk/polishtrail (w języku polskim)
5. Strona internetowa muzeum Battle of Britain Bunker http://battleofbritainbunker.co.uk/
Źródła fotografii:
Fot.
1, 2, 7, 8, 9, 10, 11, 12, 13, 14, 16, 17, 18, 19, 20, 21, 22, 23, 24, 25, 26 –
zdjęcia własne
Fot.
3 – „Biuletyn Instytutu Pamięci Narodowej” Nr 10-11 (81-82), s. 107, Warszawa,
2007
Fot.
4 – strona internetowa Instytutu Polskiego i Muzeum imienia generała
Sikorskiego www.pism.co.uk
Fot.
5, 6 – domena publiczna