Osobom mieszkającym lub
pochodzącym z krajów o ustroju republikańskim, jak Polska, istnienie monarchii
może wydawać się w dzisiejszych czasach tworem skostniałym i nie mającym racji
bytu. Jednak większość Brytyjczyków to rojaliści z dumą myślący o swojej
królowej. Z sondażu przeprowadzonego w 2021 roku przez IPSOS wynika, że średnio
2/3 mieszkańców Zjednoczonego Królestwa opowiada się za istnieniem monarchii
(choć poparcie spada wraz w wiekiem ankietowanych), natomiast wyraźnie przeciwnych
jest 21% społeczeństwa.
 |
| Królowa Elżbieta II obraz namalowany przez Polkę Barbarę Hamilton (fot. Maria Byczynski) |
Tajemnica tkwi w tym, że nie
jest to monarchia absolutna, tylko parlamentarna, czyli ustrój, w którym władzę
ustawodawczą sprawuje rząd wyłoniony przez obywateli, podczas gdy władca właściwie
nie ma władzy, tylko służy swojemu narodowi. W Europie jeszcze Hiszpania ma
taki ustrój polityczny i choć swoje monarchie mają m.in. też Dania, Belgia,
Norwegia i Szwecja, to najbardziej popularna jest brytyjska rodzina królewska.
Do tej sławy wydatnie przyczyniła się królowa Elżbieta II, której 70 lecie panowania przypada 6 lutego 2022 r. Oficjalne świętowanie platynowego
jubileuszu odbywało się od 2 do 5 czerwca, połączone z oficjalnymi
obchodami jej 96 urodzin.
Elżbieta II jest najdłużej panującym monarchą w historii Wielkiej Brytanii.
Niewątpliwą zaletą monarchii
parlamentarnej jest fakt, że głowa państwa nie wywodzi się z żadnej partii, jak
prezydent, a troską o kraj wybiega
daleko poza kolejne wybory i ewentualną zmianę rządu. Monarcha myśli o
swoim państwie dalekowzrocznie, bo zdaje sobie sprawę, że będzie oceniany na
podstawie tego, co po sobie zostawi, nawet setki lat po odejściu z tego świata.
Głównym celem królowej lub króla jest
utrzymanie monarchii. Strącony z tronu suweren po dwunastu stuleciach jej
istnienia (z krótką przerwą w XVII w.) zapisałby się niechlubnie na kartach
historii. Zadanie może być kontynuowane tylko i wyłącznie przy poparciu
społeczeństwa. Ale zysk z tego jest obopólny.
Czy królowa robi nic, a tylko jest?
Elżbieta II odbywa cotygodniowe, nigdy
nie rejestrowane i obarczone „tajemnicą spowiedzi”, spotkania z premierem
rządu. Podczas nich królowa ma prawo do
konsultacji oraz może radzić i ostrzegać. A jej niesamowita pamięć
dotycząca ludzi i zdarzeń jest nieocenionym żywym archiwum, z którego można
czerpać naukę i wysnuwać wnioski na przyszłość. Korzystało z tego już 14
premierów.
Królowa swojego panowania nie traktuje jako przywileju, ale jest ono dla niej
powołaniem i życiową misją, przed którą nie można uciec.
Elżbieta II codziennie zapoznaje się z dokumentami od rządu dostarczanymi jej w sławnej czerwonej teczce (wyjątkiem jest dzień Bożego Narodzenia). Zna zatem właściwie wszystkie tajemnice państwa. Jest w pracy każdego dnia i do końca życia.
 |
| Tłumy czekające na Trafalgar Square w Londynie, by zobaczyć przejazd królewskiej karocy podczas obchodów Platynowego Jubileuszu (fot. Tomasz Michalski) |
Kiedy księżniczka Elżbieta przyszła na
świat w 1926 roku Imperium Brytyjskie jeszcze funkcjonowało i zajmowało ¼
powierzchni Ziemi. W trakcie 70 lat panowania królowej Elżbiety II nastąpiły
znaczące zmiany kulturowe, społeczne oraz miała miejsce (i ma nadal) rewolucja
cyfrowa i globalizacja kultury masowej. W dobie zmian królowa musiała również w
jakimś stopniu nagiąć się do nich, czym było np. otwarcie Pałacu Buckingham dla
zwiedzających i wpuszczenie tam telewizji, choć wcześniej życie prywatne
rodziny królewskiej było zupełnie nieznane poddanym.
Elżbieta II przeprowadziła Wielką
Brytanię przez okres zmian z siłą i spokojem. Jak zauważa Andrew Marr, autor
biografii „Prawdziwa królowa”:
„Pomimo zawirowań ekonomicznych, zamorskich wojen i przemocy terrorystów jej panowanie nie zaznaczyło się żadnym drastycznym załamaniem o charakterze politycznym. Przejście od lewicy do prawicy, od radykalizmu do konsensusu odbywało się niemal z męczącą zwyczajnością.”
Elżbieta II ma wielki autorytet nie
tylko we własnym kraju, ale także poza nim. Jest głową jeszcze 14 innych
państw, w tym Australii, Nowej Zelandii i Kanady. Jest doceniana, podziwiana i
szanowana niemal na całym świecie.
 |
| Nawet Warszawa oddała hołd Elżbiecie II z okazji 70 lecia jej panowania (źródło: Facebook - Patrick Ney) |
Żaden z polityków nie mógł na przykład odwiedzić Irlandii od czasów jej uwolnienia spod brytyjskiego panowania w 1921 r., a Elżbieta II mogła. Zrobiła to w 2011 r. pomimo tego, a może właśnie dlatego, że osobiście ją to dotyczyło. Jeszcze za rządów jej dziadka zabijano irlandzkich rewolucjonistów i przy okazji tamtejszą ludność cywilną, a z drugiej strony jej kuzyn lord Mountbatten oraz jego 14 letni wnuk zginęli w ataku skierowanym przeciwko nim przez IRA (Irlandzką Armię Republikańską) w 1979 r.
Królowa odbyła w swoim życiu wiele
innych podróży, nie tylko odwiedzając
kraje Brytyjskiej Wspólnoty jako głowa tych państw, ale ma na koncie wizyty
dyplomatyczne i ożywiające handel, których odbycie co roku zaleca jej rząd(!).
Jej obowiązkiem jest bowiem między innymi ocieplanie
stosunków międzynarodowych. W ciągu swojego panowania odwiedziła ponad 100 krajów,
w tym niektóre wielokrotnie, np. Kanadę 22 razy.
Królowa również przyjmuje zagraniczne
głowy państw oraz różne delegacje i nie robi tego dla celów towarzyskich, a
dla dobrych relacji kraju z innymi.
Ważnym elementem służby Elżbiety II są
przyjęcia w pałacu grup społecznych, które często są mało widoczne medialnie, a
warte wsparcia, np. wolontariusze, młodzi muzycy czy członkowie służb
ratowniczych.
Królowa Elżbieta patronuje niezliczonej
liczbie organizacji charytatywnych.
Jest zwierzchnikiem sił zbrojnych. To jej przysięgę składają żołnierze i w jej imieniu są gotowi walczyć i ginąć.
 |
| Oficjalne uśmiechy królowej Elżbiety |
Jaka jest Elżbieta II?
Królowa na każdym kroku trzyma na wodzy
emocje nie okazując publicznie swoich sympatii i antypatii. Najskuteczniejszą i
najczęściej używaną przez nią taktyką jest milczenie i powściągliwość.
Ludzie bliscy mówią o jej cierpkim dowcipie, talentach imitatorskich i o bystrej inteligencji.
Wygląd uprzejmej, eleganckiej babci z
sympatycznym uśmiechem, przywoływanym jak na zawołanie, ma moc przyciągania.
Czy jednak Elżbieta II jest tak radosna
na co dzień?
Relacje jej personelu mówią, że uśmiech i pochwały z ust królowej są niezmiernie rzadkie, aczkolwiek zawsze traktuje pracowników grzecznie. Z drugiej strony liczne nagrania i zdjęcia Elżbiety II pokazują ją jako osobę potrafiącą szczerze się cieszyć.
 |
| Radosna Elzbieta II |
Najbardziej swobodnie i pogodnie królowa
czuje się w towarzystwie ludzi młodych i skromnych. Sama jest nieśmiała(!) po
ojcu i pełna rezerwy, ale zawsze poprawna, zawsze opanowana, od dziecka o
poważnym usposobieniu.
Nie istnieją żadne wiarygodne przekazy o
tym, by królowa straciła panowanie nad sobą, używała wulgarnych słów czy odmówiła
wykonania swoich obowiązków.
Jedynym momentem, kiedy nie poddała się
oczekiwaniom otoczenia był jej upór w wyborze męża.
 |
| Ten wzrok mówi wszystko Elżbieta II i jej mąż książę Filip (zmarły w 2021 r.) |
Jako głowa Kościoła Anglii pragnie, by jej życie było wzorem do naśladowania, tak jak i jej rodzina powinna być moralnym przykładem. Wiele decyzji Elżbiety II dotyczących członków rodziny królewskiej było dyktowanych troską o wizerunek monarchii, a nie o ich prywatne szczęście (jak np. zakaz poślubienia rozwodnika Petera Townsenda przez jej siostrę Małgorzatę). Z biegiem lat, z biegiem zmian społecznych, królowa stała się jednak bardziej wyrozumiała (zaakceptowała np. Camillę u boku syna).
Nie każdy członek Royal Family chce dać się wtłoczyć w sztywne ramy konwenansów,
zasad i życia w złotej klatce. Rozliczne skandale członków królewskiej rodziny odnotowywane
w ciągu panowania królowej ostatecznie jednak nie zaważyły na znacznym
zwiększeniu grupy osób optujących za zniesieniem monarchii i wprowadzeniem
republiki.
Postać samej królowej Elżbiety jest praktycznie nieskalana.
Konieczność zmian
Tak jak z biegiem 70 lat panowania
zmieniał się świat, tak i królowa w pewnej mierze zmieniała się.
Niektóre znane wydarzenia sugerują, że była
kiedyś osobą autorytarną, surową, chłodną w wyrażaniu emocji, a wręcz nieczułą.
Przykładem jest choćby 6 dni ociągania się z wizytą w Walii po osunięciu się
hałdy żwiru na szkołę w 1966 r., podczas którego to zdarzenia zginęło 116
dzieci(!) i 28 dorosłych. W takich momentach społeczeństwo potrzebuje
pocieszenia i potwierdzenia, że jest objęte osobistą troską swego monarchy.
Dziś Elżbieta II rozumie, że ludzie nie
będą bili pokłonów królowej tylko dlatego, że ona jest. By kontynuować rolę
władcy musiała stać się bliższa społeczeństwu i bardziej otwarta, a mniej zdystansowana i wyniosła.
 |
| Elżbieta II łagodzi wizerunek niedostępnego, autorytarnego władcy występując z misiem Paddingtonem. Jest to świetnie przemyślany zabieg marketingowy, który sugeruje i młodemu, i starszemu pokoleniu, że królowa jest wyluzowana i ma dystans do siebie (niezależnie czy jest to prawdą, czy nie) |
Czy monarchia jest obciążeniem dla społeczeństwa?
Młodsze pokolenia uczone są w szkołach i poprzez ogólne przekazy medialne, że wszyscy ludzie są równi (niezależnie np. od koloru skóry czy orientacji płciowej). Istnienie monarchii ciągle jednak wskazuje na wielką różnicę pomiędzy wysoko urodzonymi a zwykłymi obywatelami. Klasowość w Wielkiej Brytanii ma się wciąż dobrze. Jest to główny „zgrzyt” obecnego ustroju w rozumieniu młodszego społeczeństwa. Jak pokazują statystyki, nie jest to jeszcze na tyle problemem, gdy głową państwa jest tak niezwykle obowiązkowa królowa.
Inną wątpliwością podnoszoną przez
przeciwników monarchii są koszty jej utrzymania. Rokrocznie królowa otrzymuje
pieniądze, które noszą nazwę Sovereign Grant. Jest to 15% zwrotu z zysku, jaki
wpływa do skarbu państwa z funkcjonowania Dóbr Koronnych.
Za rok 2021-2022 dotacja ta wynosi 85,9 miliona
funtów (przeliczając jednego mieszkańca Zjednoczonego Królestwa jest to kwota £1,29
na rok). Pieniądze te są przeznaczone na oficjalne podróże, utrzymanie
nieruchomości i koszty operacyjne gospodarstwa domowego królowej (np. pracownicy),
a także na remont pałacu Buckingham.
Z tej sumy nie są utrzymywani członkowie rodziny królewskiej, ponieważ w 2012 r. na skutek oburzonej opinii społecznej Elżbieta II wzięła ten koszt na siebie przeznaczając na to pieniądze z dochodów ze swojego prywatnego majątku. Słusznie społeczeństwu nie podobało się trwonienie pieniędzy, które mogłyby być przeznaczone na cele publiczne, przez niektóre osoby nie mające konkretnych obowiązków związanych z reprezentowaniem królowej i kraju.
Elżbieta II posiada m. in. Księstwo Lancaster. Dochody z niego to około 20 mln. funtów rocznie. Osobisty, ogromny majątek królowej jest obarczony podatkiem, z którego rozlicza się od 1993 r.
Książę
Karol utrzymuje siebie i swoją rodzinę z dochodów z drugiego księstwa w królestwie - Kornawalii,
którego jest właścicielem (a dochód z tego to kilkanaście milionów funtów
rocznie).
 |
| Nie tylko Brytyjczycy fascynują się królową, bo na obchody jej Platynowego Jubileuszu przybyli turyści z innych krajów, np. z Kanady i USA |
Czy monarchia jest Wielkiej Brytanii potrzebna?
Niesamowity jest fakt, że pomimo tego,
iż ani Elżbieta II, ani nikt z jej najbliższej rodziny nie wstawia swoich
spontanicznych zdjęć na portalach społecznościowych w dzisiejszych czasach
internetowego ekshibicjonizmu, to są oni niezwykle popularni i znani.
Elżbieta II i jej rodzina są jednak nie tylko wabikiem na turystów, ale królowa jest nieodłączną częścią brytyjskiego dziedzictwa.
Elżbieta II jest dla Brytyjczyków symbolem uwielbianej przez nich tradycji,
ciągłości, stara się być lepiszczem różnych narodów, zapewnia poczucie
stabilizacji, swoją postawą daje poczucie bezpieczeństwa i jest wzorem
stoickiego spokoju, który jest jedną z cech charakteru mieszkańców Wysp. Dla
wielu jest idealnym odbiciem ich lepszego ja.
Można z całą pewnością stwierdzić, że monarchia jest bezpieczna tak długo, jak żyje królowa. Co będzie potem… kolejny władca pokaże.
Spadkobierca tronu Karol ma trochę inną
wizję władzy, możliwe, że w niektórych aspektach lepszą, ale nie ma on jednak
tak wysokiego poparcia społeczeństwa jak Elżbieta II i dlatego kontynuacja
monarchii będzie zależała od niego jako króla.
 |
| Królowa Elżbieta II i następca tronu książę Karol |
------------------------------
Główne źródła informacji:
-
Andrew Marr, Prawdziwa królowa, Elżbieta II, jakiej nie znamy, Wydawnictwo
Marginesy, Warszawa 2012
-
strona internetowa brytyjskiej rodziny królewskiej www.royal.uk (dostęp 05.06.2022)